COVID-19-dan daha ölümcül təhlükə: AMD

İnfeksiyaları müalicə etmək üçün istifadə edilən antibiotik, antiviral, antifungal və antiparazitar dərmanların hamısı antimikrobiyal dərmanlar kimi müəyyən edilir. Təkamül prosesində infeksiyanın müalicəsində istifadə olunan dərmanlara qarşı müqavimət mexanizmlərinin inkişafı və zamanla mövcud mikrob əleyhinə dərmanların müalicəsində səmərəsiz olması mikroblara qarşı müqavimət deməkdir.

21-ci əsrdə antimikrobiyal müqavimət (AMD) insan sağlamlığını təhdid edən qlobal problemə çevrilib. 2022-ci ilin yanvarında The Lancet-də dərc olunan hesabata görə, 2019-cu ildə xəstəlik törədən orqanizmlərin antimikroblara qarşı müqavimət göstərməsi səbəbindən müalicə olunmayan infeksiyalar 1,27 milyon insanın ölümünə səbəb olub. İqlim dəyişikliyi, biomüxtəliflik və antimikrobiyal müqavimət bir-biri ilə sıx bağlıdır və biz hamımız bilirik ki, dərmanlar ekosistemlərə zərər verir. Araşdırmalara görə, 2050-ci ilə qədər hər il 10 milyon insan mikrob əleyhinə müqavimət göstərən böcəklər tərəfindən öldürülə bilər. Digər tərəfdən, əczaçılıq, səhiyyə və kənd təsərrüfatı kimi sənaye sahələrinin çirklənməsi mikrob əleyhinə maddələrin və mikrobların daha geniş ətraf mühitə yayılmasına səbəb olur. Bu, antimikrobiyal müqavimətin ötürülməsini və yayılmasını artırır.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaydığı yeni hesabata görə, ətraf mühit mikroblara qarşı müqavimətin yaranması, ötürülməsi və yayılmasının dayandırılmasında mühüm rol oynayır. Çirklənmə, iqlim dəyişikliyi və biomüxtəlifliyin itirilməsi AMD-yə kömək edir, insan, heyvan və bitki sağlamlığını təhdid edir.

Kənd təsərrüfatı, qida və səhiyyə sektorlarının yaratdığı çirklənmə prosesi sürətləndirir

Mikroblar təbii olaraq müqavimət göstərə bilər və ya digər mikroblardan müqavimət əldə edə bilər. Beləliklə, tərkibində antimikrob dərmanlar olan və ya bu davamlı həşəratların yaşadığı ərazilərdən çirklənmə bu prosesin sürətləndirilməsi üçün daha çox imkanlar yaradır.

Kənd təsərrüfatı, qida və səhiyyə, eləcə də əczaçılıq, digər kimyəvi maddələr kimi sənayelərin çirklənməsi bu nöqtədə xüsusi narahatlıq doğurur. Tərkibində həm antimikroblar, həm də davamlı orqanizmlər ola bilən xəstəxana tullantı suları, əczaçılıq istehsalının tullantı suları və kənd təsərrüfatı axınları aparıcı təhlükələrdir. Bələdiyyə sistemlərində kanalizasiya və çirkab suların lazımi səviyyədə olmaması problemi də vəziyyəti daha da pisləşdirə bilər.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit Proqramının hesabatına görə, iqlim dəyişikliyi AMD riskini daha da artırır. Məsələn, yüksək temperatur gen transferinin artması və beləliklə, mikroblar arasında potensial müqavimətin ötürülməsi, həmçinin antimikroblara davamlı infeksiyaların artması ilə əlaqələndirilir.

Ətraf mühitin temperaturu, oksigen və karbon qazının konsentrasiyası bakteriyaların sağ qalmasına və çoxalmasına təsir göstərə bilər. Məsələn, mal-qaranın müəyyən antibiotiklərlə müalicəsi peyin böcəyi mikroflorasını dəyişdirir ki, bu da peyin böcəklərinin göstərdiyi ekosistem xidmətinə təsir göstərir.

Dünya İqtisadi Forumunun BCG, Wellcome Trust və Novo Nordisk Fondu ilə birgə hazırladığı hesabat AMD probleminin nə dərəcədə kritik həddə çatdığını vurğulayır və qlobal koordinasiya ehtiyacını vurğulayır. O, AMD epidemiyasının gündəmdə olduğunu və onun COVID-19 epidemiyasından daha ölümcül olmasının qarşısını almaq üçün təcili tədbirlər görülməli olduğunu bildirir.

“Biz qlobal səhiyyə sistemini belə bir böhrana cavab verməyə hazırlamalıyıq”

Dünya İqtisadi Forumunun Səhiyyə və Sağlamlıq Xidmətləri Direktoru Dr. Şyam Bişen şərh edir: "İqlim dəyişikliyi ilə bağlı AMD-nin həyəcan verici artımını həll etmək üçün güclü milli idarəetmə, planlaşdırma, tənzimləyici və hüquqi bazalar, qlobal koordinasiya və liderlik tələb olunur. AMD təhlükəsi real və ciddidir. İqlim dəyişikliyinin insan xəstəliklərinə, o cümlədən AMD-yə təsiri haqqında tədqiqata əsaslanan sübutların yaradılmasına kömək etmək üçün birlikdə işləməliyik. Biz qlobal səhiyyə sistemini belə böhrana cavab verməyə hazırlamalıyıq."

AMD ilə mübarizə üçün atılacaq addımlar

● Problemli çirkləndiricilərin azaldılması.
● İnfeksiyaları və antimikroblara olan ehtiyacı azaltmaq üçün suyun idarə olunması, sanitariya və gigiyenanın yaxşılaşdırılması üzrə qlobal səylərin artırılması.
● Ekoloji mülahizələrin milli AMD fəaliyyət planlarına daxil edilməsi.
● AMD-nin mikrobioloji göstəriciləri üçün beynəlxalq standartların yaradılması.
● AMD ilə mübarizə üçün maliyyə stimulları və proqramların yaradılması.

virus