26.11.2025 İqtisadiyyat

0 0

Uzun müddətdir ki, bir çox sektor, xüsusən də dəmir və polad üçün müzakirə mövzusu olan və səhifələrimizdə tez-tez işıqlandırdığımız Avropa Birliyi Sərhəd Karbon Tənzimləmə Mexanizmi (BCDM) 1 yanvar 2026-cı ildə qüvvəyə minəcək. Ətraf mühitin davamlılığı məqsədlərini dəstəkləmək məqsədi daşıyan BCDM, ən qısa tərifində istehsal olunan mal və xidmətlərin iqlimə uyğun perspektivlə idarə olunmasını təmin etməyi hədəfləyir. Xatırladığınız kimi, BCDM Tənzimləməsinin birinci mərhələsi 10 may 2023-cü ildə Avropa Parlamenti tərəfindən imzalanmış, 16 may 2023-cü ildə Aİ Rəsmi Jurnalında dərc edilmiş və 17 may 2023-cü ildə qüvvəyə minmişdir. Heç bir maliyyə öhdəliyi olmayan və 1 yanvar 2026-cı ilə qədər davam edən bu dövrdə sement, elektrik enerjisi, gübrə, dəmir və polad, alüminium və hidrogen sektorları BCDM-ə daxil edilmiş və bu sektorlardan emissiyalarını bildirmələri tələb olunmuşdu. Karbon vergisinin olmadığı bu dövr keçid dövrü adlandırılmışdır.

1 yanvar 2026-cı ildə tətbiq olunacaq Sərhəd Karbon Tənzimləmə Mexanizmi ilə Türkiyə dəmir-polad sənayesi yeni bir dövrə qədəm qoyacaq. Keçid dövrü başa çatacaq və bundan sonra Aİ-dən polad idxal edən hər bir şirkət istehsal, logistika və digər proseslər nəticəsində yaranan karbon emissiyalarına görə maliyyə sanksiyalarına məruz qalacaq. ADMİB və aparıcı sektor nümayəndəsi Tosyalı Holdinq Direktorlar Şurasının sədri Fuat Tosyalı, SKDM-in ixracata hər ton üçün təxminən 60 avro karbon xərci əlavə edəcəyinə diqqət çəkir. Hesabat verən mütəxəssislər də eyni fikirləri bölüşürlər. 2025-2026-cı illər üçün Dünya Polad Assosiasiyasının prezidenti və Çolakoğlu Metalurji şirkətinin baş meneceri Uğur Dalbeler, ictimaiyyətə Aİ-nin dekarbonizasiya hədəflərinin bir hissəsi olaraq polad istehsalçılarına verdiyi dəstəyi xatırlatdı. Dalbeler vurğuladı ki, Türkiyə rəqabət qabiliyyətini qorumaq üçün bu məsələ ilə bağlı tədbir görməlidir.

ABŞ və Çinin hərəkətləri ixracata təzyiq göstərir

SKDM dəmir-polad sektorunun gündəliyindəki yeganə məsələ deyil. Bir çox ölkədə artan proteksionist meyllər, ABŞ-ın 50% tarifləri və Avropa Birliyinin vergiləri artırarkən idxal kvotalarını azaltmağa yönəlmiş yeni qaydaları da ixrac riskləri yaradır. Digər bir problem Çinin qlobal bazara polad tədarüküdür və bu, daxili bazarın daralmasından sonra rəqabətə mane olur. Bu yaxınlara qədər 60 milyon ton polad ixracına malik olan Çin indi bu rəqəmi 120 milyon tona çatdırıb. Aşağı qiymətli istehsalın mərkəzi olan Çindən polad ixracına keçid Türkiyəni alternativ bazarlarda çətin vəziyyətə sala bilər. AB-də tələbatın potensial azalmasına qarşı tədbirlər görən türk istehsalçıları Afrika və Cənubi Amerikadan keçərək bir yol qət edir.

Çinin AB-yə daxil olması çətin olsa da, yerli sənayeçilərin aşağı qiymətə böyüməyi planlaşdırdıqları bazarlara daxil ola bilməsi ehtimalı azdır. Türkiyə Polad İstehsalçıları Assosiasiyasının baş katibi Veysel Yayan bildirib ki, AB polad idxal kvotalarını 47 faiz azaldaraq ildə 18,3 milyon tona endirməyi planlaşdırır və Avropanın öz istehsalçılarını qorumaq üçün güclü mövqe tutduğunu vurğulayıb. Eynilə, Avropanın son zamanlar metal qırıntıları ixracını sərtləşdirməsi polad sənayesini yenidən formalaşdıracağına dair güclü bir siqnal kimi qəbul edilir. Bir sözlə, Avropa həm polad idxalını azaltmağı, həm də metal qırıntıları ixracını məhdudlaşdırmağı hədəfləyir.