27.02.2023 İqtisadiyyat

12 2

Zəlzələnin fəsadlarının aradan qaldırılması və rifahın təmin edilməsi isə ilk növbədə iqtisadi zərərin aradan qaldırılması ilə bağlıdır.

İqtisadi ziyanı aradan qaldırmaq üçün ilk növbədə sağlam hesablamalar aparmaq lazımdır. Bəs bu ölçü indiyə qədər aparılıbmı?

Bir neçə yerli və xarici qurumun Mərmərə zəlzələsinə əsaslanan proqnozlaşdırma modeli mövcuddur.

Qlobal istiləşmənin təsiri ilə daha çox fəlakətlərlə qarşılaşacağıq. Bu gün verilənlərin idarə edilməsi və ondan əldə edilən məlumatlar texnologiyanın köməyi ilə çox daha dəqiq və sağlam nəticələr verə bilir. Biz də elmin işığında məlumatların idarə edilməsindən düzgün istifadə etməklə gözlənilən fəlakətlərlə bağlı riskləri idarə edə bilərik.

Bu fəlakətlə əlaqədar iqtisadi ziyanı birinci mərhələdə yuxarı və infrastruktur olaraq iki əsas başlıq altında həll edə bilərik. İndiyədək aparılan hesablamalarda üst tikilinin, yəni dağılmış binaların yenidən qurulmasına, infrastrukturu da (məktəb, xəstəxana, elektrik, nəqliyyat, rabitə, təbii qaz, neft) əlavə etdikdə təxminən 20-25 milyard dollar lazım olduğunu görürük.

Digər tərəfdən, xüsusilə də xarici mətbuatda belə bir zərərin onsuz da ağır vəziyyətdə olan Türkiyə iqtisadiyyatı üçün çətin olacağına dair tənqidlər var. Tənqid obyektivində olan Türkiyə iqtisadiyyatının zəlzələdən əvvəlki görünüşünə istinad etsək, baza effekti ilə aşağı düşən, lakin qiymətlərin davamlı artması səbəbindən hələ də dərin yaşayış xərcləri yaradan inflyasiyanı görərik.

Bölgədəki investisiya və tikinti mühiti artımı dəstəkləyir

Bu iqtisadi mühitə dəyən zəlzələ dəyəri əlbəttə ki, çətindir. Halbuki, Türkiyə iqtisadiyyatı resurslardan düzgün istifadə edərək və yaxşı planlaşdıraraq bu vəziyyətdən çıxacaq gücə malikdir. Bu fikri deyəndə təkcə yığılan ianələri nəzərdə tutmuruq.

Çünki toplanan yardımlar türk xalqının çətin anlarda hər zaman "bir ürək" ola biləcəyini göstərmək baxımından əhəmiyyətli olsa da, yaranan yenidən strukturlaşma xərclərinin ancaq müəyyən faizini qarşılaya bilir. Mövcud iqtisadi mənzərəyə görə, iqtisadi zərərin artım və inflyasiyaya təsiri mənfi olsa da, ilk 6 ayda artıma mənfi töhfə verdikdən sonra bölgədəki investisiya və tikinti mühiti iqtisadiyyatı dəstəkləyəcək.

İnflyasiya ciddi problemlər yarada bilər

Digər tərəfdən, hesab edirəm ki, artıq baza effekti ilə aşağı düşməyə başlayan inflyasiya tədbirlər görülməsə, ciddi problemlər yarada bilər. Çünki bəllidir ki, rayonun kənd təsərrüfatında payının 15 faiz civarında olması və mənzil bazarında baş verəcək həddən artıq qiymət artımı ilkin ərzaq və mənzil inflyasiyası yaradacaq.

Bundan əlavə, regionda səmərəli istehsal olunan məhsulların tədarükündə yaranacaq problemlər bütün ölkə üzrə daxilolma xərclərini artıra və məhsul əsasında qiymət artımlarına səbəb ola bilər. Bütün bunların müəyyən tənzimləmələrlə nəzarətə götürülə biləcəyini və ölkə iqtisadiyyatının bu zərərin öhdəsindən gələ biləcəyini düşünsək də, uzunmüddətli perspektivdə sağlam istehsal və investisiya mühitinin yaradılmasına inam yoxdur.